De rol van commissaris en toezichthouden is een vak dat steeds meer vakmanschap én leiderschap vereist. Commissaris en toezichthouder Jet van der Gaag-Halbertsma ziet mogelijkheden dankzij de disruptieve burger. In het blog vertelt Van der Gaag-Halbertsma hierover.

In de NCD Commissarissenkring Zuid-Holland delen we inzichten van leden en gastsprekers met elkaar. Onlangs was spreker Steven de Waal te gast. Steven vervult enkele commissariaten, maar is vooral bekend als auteur van “The value(s) of Civil Leaders, a study into the influence of Governance Context on Public Value Orientation” en enkele andere boeken over sociaal ondernemerschap, strategisch management en de verzorgingsstaat.

Steven ziet de disruptieve burger als kans. Bewegingen die burgers individueel en met een kleine groep kunnen starten, leiden tot een nieuwe werkelijkheid. Een maatschappij waarin bestuurders niet langer de focus in de bestuurskamer kunnen houden, maar waarin een permanente nieuwe “publieke tribune” ontstaat. Een publieke opinie waar bestuurders, politici en commissarissen rekening mee dienen te houden. De camera die alleen door een camera man/vrouw met toestemming kon worden bediend, wordt vervangen door 16 miljoen burgers die mediataken kunnen vervullen. De disruptieve burgermacht beïnvloedt de politiek en maatschappij.

Disruptie impliceert dat anticiperen niet mogelijk is, maar hooguit damage control (met als bekende voorbeelden de platforms van Uber en Airbnb, die klanten van hele bedrijfssectoren overnemen en nieuwe markten creëren). Ook in de politieke arena signaleert Steven disruptie: binnenkamertjes van de politiek worden opengebroken. De burger krijgt de ruimte om publiekelijk te kiezen, wil ook meer keuze vrijheid, en kan en zal schandalen te benoemen. Autoriteiten en professionals worden niet automatisch meer gelooft, sterker nog er ontstaat wantrouwen.

Steven licht toe dat het oude adagium: “Als je geschoren wordt, moet je stil zitten” niet meer werkt. Stilzwijgen kan niet meer. Een goede uitleg en het hele verhaal moeten juist snel naar buiten worden gebracht met de verantwoordelijk bestuurder in beeld. De afdeling voorlichting heeft zijn langste tijd gehad.

Steven vreest dat bestuurders deze “publieke tribune” lang niet altijd goed aan kunnen, want:
– De publieke opinie is nu écht publiek (openbaar);
– De rol van de journalist verandert, want het echte nieuws komt nu van de straat;
– Het individu leest ander nieuws en gebruikt steeds minder traditionele media;
– Social media en de interactie tussen burgers winnen aan invloed en concurreren met de media, sterker nog: worden een bron voor de media;
– Via technologie en big data kan makkelijker worden gemanipuleerd (al gebeurde dat ook -en meer dan de meeste mensen weten- in de oude media van krant en tv/radio);
– Communicatie kanalen versterken elkaar (waardoor het nieuwste directe kanaal enorm aan publiek en politiek belang wint);
– Politici zullen steeds meer en beter en openlijker moeten luisteren naar wat burgers zeggen en beweegt.

Het oude model van polderen, connecties, beschermende technieken en oplossingen die binnenskamers worden gevonden, verdwijnt. De nieuwe cultuur wordt gekenmerkt door zwerm gedrag van de burger. Structuren zoals een Ondernemings-, Studenten-, Cliënten- Raad e.d. zullen vervangen worden door platforms. Social media worden dominante factoren waarmee politici moeten leren omgaan. Charisma, retorische vaardigheden en leiderschap winnen aan belang, oude structuren verliezen aan belang en invloed.

In zijn rol als commissaris heeft Steven nog geen concrete voorbeelden aan de hand gehad van omgaan met disruptie. Wel is duidelijk dat ook een RVC (en bestuurders!) steeds beter de publieke arena moet kunnen duiden en vaardig moet zijn om er adequaat mee om te gaan en op in te spelen. Steven trekt de parallel met de zangkoren bij het voetbal: “je moet er wel tegen kunnen”.

Tips van Steven en mijn take-away’s die ook voor een commissarissenrol relevant kunnen zijn:

– Her- en onderken de disruptie
– Ken de markt en ontwikkelingen
– Combineer opgedane inzichten met nieuwe technieken
– Wees wendbaar en inclusief: betrek vele diverse mensen en groeperingen (i.p.v. een kleine en eenduidige groep leden)
– Wees beducht voor de risico’s: meerderheid kan het oog voor minderheid verliezen, en er kan grote behoefte aan sterke leiders ontstaan die niet per se de gewenste aanpak opleveren. Versplintering kan tot instabiliteit leiden. Er kan bovendien sneller tweedeling ontstaan.
– Grote behoefte aan luisteren naar signalen van maatschappij per thema, niet meer langs de oude gestructureerde lijnen (van bijvoorbeeld politieke partijen, organisatie onderdelen met leden e.d.)
– Sociale, retorische en digitale vaardigheden winnen aan belang
– Meer aandacht vereist voor werkgeversrol van de RVC: regelmatig toetsen of je de juiste RVB samenstelling hebt voor hun rol in de publieke arena
– Actieve dialoog van RVC met brede kring van stakeholders vereist: actief en passief signalen ophalen vereist vaardigheden, inspanningen waar je ook lol in moet hebben, en vraagt ook meer tijd.

De rol van commissaris en toezichthouden is een vak dat steeds meer vakmanschap vereist. Ook op nieuwe terreinen zoals de dialoog met een veel bredere en meer diverse groep van stakeholders, en in het licht van de (potentieel) disruptieve burger met steeds meer invloed, en door technologische mogelijkheden die exponentieel groeien.

Jet van der Gaag-Halbertsma is lid NCD Commissarissenkring Zuid-Holland